روایت‌های متناقض از وضعیت صادرات نفت ایران؛ فروختیم اما پول نیامده؟
موضوع صادرات نفت ایران و وصول درآمدهای نفتی دو مقوله مجزا هستند. به بیان دیگر، ممکن است در شرایطی میزان صادرات نفت ایران افزایشی باشد، اما درآمدهای نفتی به کشور بازنگردند یا وصول آنها دیرتر یا به وسیله تهاتر انجام شود.
به گزارش تجارت نیوز،در مورد میزان صادرات نفت ایران در ماه‌های سپتامبر و اکتبر، نهادهای بین‌المللی و داخلی نظرهای متفاوتی دارند. در حالی که وزیر نفت شرایط فروش نفت را خوب توصیف کرده است و وزیر اقتصاد نیز از کاهش نیافتن درآمدهای نفتی خبر داده، ارزیابی‌های موسسه تانکرترکرز نیز آن را تایید می‌کند. اما از سوی دیگر، رئیس کمیسیون برنامه و بودجه مجلس از کاهش وصول درآمدهای نفتی و افزایش تخفیف‌های نفتی خبر داده است.موضوع افزایش تخفیف‌های نفتی و کاهش صادرات نفت ایران به تایید موسسه کپلر و رویترز نیز رسیده است.
تنها 32 درصد از درآمدهای نفتی پیش‌بینی‌شده در بودجه وصول شده است
محسن پاک‌نژاد، وزیر نفت، هفتم آبان ماه در حاشیه حیاط دولت عنوان کرد: «حیف که نمی‌توانم عدد صادرات نفت را بگویم، اگر عدد می‌گفتم متوجه می‌شدید که شرایط خیلی بهتر از گذشته است.» بر خلاف این ادعا، رئیس کمیسیون برنامه و بودجه مجلس از کاهش صادرات و البته وصول نشدن درآمدهای نفتی خبر داده است.
آن‌طور که ایلنا گزارش داده، هادی قوامی، نائب رئیس کمیسیون برنامه و بودجه مجلس، عنوان کرد: «در بودجه امسال برای واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای که عمده آن درآمدهای نفتی است؛ ۹۳۰ هزار میلیارد تومان در نظر گرفته شد. بنابراین در شش ماه اول باید ۴۷۴ هزار میلیارد از این مبلغ وصول می‌شد اما آن‌چه که در شش ماه اول امسال وصول شده ۱۵۱ هزار میلیارد بوده، یعنی فقط ۳۲ درصد آن وصول شده است و در این ردیف بیش از ۳۲۲ هزار میلیارد تومان عدم تحقق وجود دارد.»
قیمت هر بشکه نفت حدود 20 دلار کاهش یافته و میزان فروش نفت کمتر از 1.6 میلیون بشکه است
وی با اشاره به کاهش قیمت نفت ایران و کاهش فروش تاکید کرد: «قیمت نفت از ۷۱ دلار در سال گذشته امروز به ۵۱ دلار رسیده که این کاهش قیمت حاصل تخفیفات در فروش نفت است. همچنین میزان و حجم فروش نفت هم از یک میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه در خوش‌بینانه‌ترین حالت به یک میلیون و ۶۰۰ هزار بشکه رسیده که البته شواهد نشان می‌دهد میزان فروش کمتر از همین یک میلیون و ۶۰۰ هزار بشکه باشد.»
نائب رئیس کمیسیون برنامه و بودجه مجلس درباره اظهارات اخیر وزیر نفت مبنی بر اینکه وضعیت فروش نفت بسیار خوب است، گفت: «هم مقدار فروش نفت کمتر شده و هم اینکه قیمت هر بشکه حدود ۲۰ دلار کاهش پیدا کرده است. شاید میزان صادرات نفت خوب باشد اما ورود پول نفت به کشور خوب نیست.»
سیگنالی از کاهش درآمدهای نفتی دریافت نمی‌شود!
علی مدنی‌زاده، وزیر اقتصاد، روز چهارشنبه 14 آبان در حاشیه حیاط دولت در جمع خبرنگاران، عنوان کرد: «بحث‌هایی از کاهش درآمدهای نفتی نداریم و سیگنالی از کاهش درآمدهای نفتی نیست و طبق روال در دستور کار بودجه قرار می‌گیرد.»آن‌طور که از اظهارات وزیر اقتصاد پیداست، او ادعای رویترز و البته نایب رئیس کمیسیون برنامه و بودجه مجلس را رد کرده است. اما در همین زمینه باید پرسید موضوع دریافت نشدن سیگنال به چه معناست؟ درآمدهای نفتی یا به طور معمول وصول شده‌اند یا اخلالی در روند وصول درآمدهای نفتی ایجاد شده و همان‌طور که نایب رئیس کمیسیون برنامه و بودجه مجلس گفته، تنها 32 درصد از درآمدهای نفتی پیش‌بینی‌شده وصول شده‌اند.
با این حال باید پرسید چطور وزیر اقتصاد به طور دقیق نمی‌داند درآمدهای نفتی وصول شده‌اند یا خیر و صحبت از نبود سیگنال به میان آورده است؟ آیا مفهوم «سیگنال کاهش درآمد نفتی» ادبیات جدیدی است که در راس وزارت اقتصاد مطرح می‌شود؟ آیا صحبت از «دریافت سیگنال» به معنای آن است که وزارت اقتصاد نقش چندانی در رابطه با درآمدهای نفتی و پیگیری آنها ندارد؟در نهایت این پرسش مطرح می‌شود که اگر کاهش درآمدهای نفتی رخ نداده است، پس چرا اثری از کاهش تلاطم‌های ارزی با توجه به ورود درآمدهای ارزی نفتی به کشور در متغیرهای کلان اقتصادی به چشم نمی‌خورد؟
موسسات بین‌المللی کدام ادعا را تایید می‌کنند؟
تانکرترکرز به عنوان موسسه ردیاب کشتی‌ها در جهان در این زمینه مدعی شده است: «در ماه اکتبر، صادرات نفت ایران برای دومین ماه پیاپی در سطح بسیار بالایی قرار داشته است. میزان صادرات نفت ایران در سپتامبر نیز 2025 به بیش از 1.9 میلیون بشکه در روز رسیده است که رکوردی است که از اواسط 2018 به بعد ثبت نشده بود.»
بر خلاف ادعای تانکر ترکرز، کپلر و رویترز روایت دیگری از صادرات نفت ایران دارند.بر اساس داده‌های کپلر، واردات نفت ایران که حدود ۱۴ درصد از کل واردات نفت خام چین را تشکیل می‌دهد، در ماه سپتامبر به ۱.۲ میلیون بشکه در روز کاهش یافته است که این میزان کمترین مقدار از ماه مه تاکنون و کمتر از میانگین ۱.۳۸ میلیون بشکه در روز در سال جاری است.
به گفته رویترز، پیشنهادهای فروش برای نفت سبک ایران برای تحویل در ماه دسامبر به تخفیف‌هایی بیش از هشت دلار در هر بشکه نسبت به شاخص نفت برنت کاهش یافته است؛ در حالی که این تخفیف در سپتامبر حدود شش دلار و در ماه مارس نزدیک به سه دلار بود.
به گفته منابع تجاری، پیشنهادهای خرید نیز به حدود ۱۰ دلار تخفیف در هر بشکه سقوط کرده است، چراکه خریداران خواهان جبران ریسک‌های ناشی از تحریم‌ها و مشکلات احتمالی در بندرهای چین هنگام تخلیه محموله‌ها هستند.
تخفیف‌های نفت ایران به چین به بالاترین سطح خود در بیش از یک سال گذشته رسیده است
رویترز مدعی شده که تخفیف‌های نفت ایران برای چین به بالاترین سطح خود در بیش از یک سال گذشته رسیده است، زیرا تشدید تحریم‌ها علیه روسیه و ایران باعث کاهش خرید از سوی پالایشگاه‌های مستقل چین شده است؛ پالایشگاه‌هایی که پیش‌تر نیز با محدودیت سهمیه واردات نفت خام مواجه بودند.
ایالات متحده، بریتانیا و اتحادیه اروپا اخیرا موج تازه‌ای از محدودیت‌های تجاری را علیه تولیدکنندگان بزرگ نفت روسیه و سایر بازیگران صنعت انرژی اعمال کرده‌اند. به گفته منابع تجاری، این تحریم‌ها موجب شده است برخی خریداران در چین و هند به عنوان دو مشتری اصلی نفت روسیه، خرید خود را متوقف کنند. در نتیجه این روند قیمت نفت خام روسیه به‌شدت کاهش یافته و حجم محموله‌های فروش‌نرفته روسیه بر عرضه فراوان نفت ایران افزوده است.
تحولات اخیر در ادامه تحریم‌های پیشین ایالات متحده رخ داده است که نهادهایی از جمله چهار پالایشگاه چینی و نیز برخی بنادر و کشتی‌ها را هدف گرفته بود که واشنگتن آنها را درگیر تجارت نفت ایران می‌دانست.
به گفته معامله‌گران، مجموعه این اقدامات موجب اختلال در زنجیره لجستیکی و افزایش نگرانی خریداران از تبعات تحریم‌ها شده است. آنها همچنین به بن‌بستی میان خریداران و فروشندگان نفت ایران در هفته جاری اشاره کردند و معامله‌گران چینی مدعی شدند که «عرضه بیش از اندازه بود و بازار جهت مشخصی ندارد.»
از سوی دیگر، چین واردات نفت خام توسط پالایشگاه‌های مستقل را از طریق نظام سهمیه‌ای سخت‌گیرانه‌ای تنظیم می‌کند. منابع بازار اعلام کردند پالایشگاه‌ها تا پایان سپتامبر تقریبا تمام سهمیه وارداتی سال جاری خود را مصرف کرده بودند. پالایشگاه‌ها اکنون به ماه آینده چشم دوخته‌اند، به امید آن‌که پکن سهمیه‌های جدیدی صادر کند؛ اقدامی که در سال‌های اخیر به طور معمول در ماه نوامبر انجام شده است.
نبود شفافیت، بلای اقتصاد نفتی کشور
آن‌طور که از اظهارات رویترز پیداست، صدور سهمیه جدید برای واردات نفت توسط پالایشگاه‌های چینی می‌تواند منجر به افزایش خرید نفت ایران توسط چین شود. اکنون بنا بر ادعای رویترز، میزان عرضه نفت ایران بسیار زیاد است و تخفیف‌های نفتی برای فروش این نفت افزایش یافته است.
شاید بتوان علت عمده این وضعیت را اتمام سهمیه وارداتی پالایشگاه‌های چینی در سال دانست. زمانی که سهمیه وارداتی تنها خریداران نفت ایران کاهش یابد، آنها خرید نفت را نیز کاهش می‌دهند و ایران نیز مجبور می‌شود تا برای فروش نفت خود، تخفیف‌های بیشتری به خریداران بدهد.
با این حال اظهارات وزیر نفت و البته آمارهای تانکرترکرز این موضوع را تایید نمی‌کنند. یکی از مهم‌ترین دلیل‌هایی که این تناقض‌ها در موضوع صادرات نفت کشور رخ می‌دهد، موضوع شفاف‌نبودن آمارهای نفتی است. اگر نفتکش‌های ایران به طور رسمی فعالیت می‌کردند و نفت را به فروش می‌رساندند، چنین تناقضی در سطح بین‌المللی به وجود نمی‌آمد.
اکنون موسسات بین‌المللی با ردیابی نفتکش‌هایی که پرچم دیگر کشورها را حمل می‌کنند یا ردیاب‌های خود را خاموش کرده‌اند، باید میزان صادرات نفت ایران را تخمین بزنند که همین موضوع درصد خطای تخمین را بالا می‌برد.با این حال، آن‌چه برای ایران اهمیت دارد موضوع وصول درآمدهای نفتی است. چه میزان صادرات نفت ایران کاهش یافته باشد، چه افزایش، باید این پرسش را مطرح کرد که چرا تنها 32 درصد از درآمدهای نفتی مشخص‌شده در بودجه وصول شده‌اند؟
اگر وزیر نفت ادعا می‌کند که اوضاع فروش نفت ایران خوب است، پس چرا با ورود درآمدهای نفتی به کشور بخشی از تلاطم ارزی و تورم افسارگسیخته‌ای که مردم با آن روبه‌رو هستند، کاهش نمی‌یابد؟ این موضوع به ماهیت غیرشفاف و غیررسمی بودن نفت ایران باز می‌گردد. چراکه هر زمان تحریم‌ها علیه ایران افزایش یافتند، ایران فروش نفت خود را غیررسمی‌تر کرده و همین موضوع مطالبه و پرسش‌گری در مورد وصول درآمدهای نفتی را نیز سخت‌تر کرده است، چراکه مسئولان ذی‌ربط به بهانه تحریم‌بودن ایران، به طور معمول آماری از وضعیت ارائه نمی‌دهند.
تورم و تلاطم ارزی در کشور، مساله کاهش وصول درآمدهای نفتی به اقتصاد را به طور ضمنی تایید می‌کند، اما در مورد افزایش یا کاهش صادرات نفت ایران نمی‌توان سخن به میان آورد، چراکه لزوما کاهش وصول درآمدهای نفتی به معنای کاهش فروش نفت ایران نیست. ممکن است صادرات نفت ایران افزایش یافته باشد، اما منابع آن به طور غیررسمی وارد شود و اثری از آن در اقتصاد کشور مشاهده نشود. همچنین ممکن است مبادله به شیوه تهاتری افزایش یافته باشد که باز هم این موضوع می‌تواند اثری از درآمدهای نفتی در متغیرهای کلان اقتصاد کشور را به نمایش نگذارد.
از این رو، گرچه با توجه به اوضاع وخیم اقتصاد کشور می‌توان کاهش وصول درآمدهای نفتی را به طور عینی درک کرد، اما با توجه به نبود شفافیت در مورد روند صادرات نفت، نمی‌توان در مورد وضعیت این صادرات با توجه به آمارهای موجود صحبت کرد.
